Sztuka introligatorska ma zaprawdę ciekawe początki. Za kolebkę introligatorstwa uważa się tradycyjnie starożytne Indie. To właśnie tam, w II wieku p.n.e. hinduscy skrybowie zaczęli wypisywać teksty religijne na liściach palmowych i wiązać je sznurkiem między dwiema deskami, tworząc elementarną strukturę przypominającą księgę. Od tamtych czasów oczywiście zmieniło się w zasadzie wszystko. Dzisiaj dzięki rozwojowi technologicznemu pojawiają się zupełnie nowe techniki łączenia i składania papieru, a także dodatkowe procedury umożliwiające wykrawanie bardziej wymyślnych kształtów w celach poligraficznych i nie tylko. Jedną z metod, która ostatnio coraz bardziej ewoluuje jest sztancowanie. Z tego artykułu dowiesz się wszystkiego co należy wiedzieć o tej technice.

Sztancowanie – co to znaczy?

Sztancowanie to co prawda całkiem szerokie pojęcie, ale w bezpośrednim odniesieniu do rzemiosła i technik introligatorskich, oznacza proces, w którym używa się specjalnej maszyny do masowej produkcji wyciętych kształtów. Dzięki temu można szybko powielać ten sam kształt, o dokładnie tych samych wymiarach, bez dodatkowego użycia nożyczek, szablonów lub noża rzemieślniczego. Oszczędza się w ten sposób czas, a wycięte kształty za każdym razem wyglądają profesjonalnie i spójnie. Co ciekawe, taki proces wykrawania został wynaleziony po raz pierwszy, aby usprawnić proces… produkcji obuwia, a było to w połowie XIX wieku. Podeszwy można było wycinać wykrojnikami, co pomogło zaoszczędzić czas, pieniądze i wysiłek.

Generalnie używane do sztancowania maszyny wykrawające działają na zasadzie prasy. Wszystko opiera się na równoległym i kontrolowanym docisku dwóch płaszczyzn do siebie – tej, w której dokonuje się wykrawanie pożądanego kształtu oraz drugiej, która wytwarza stosowny nacisk ii pozostaje w ruchu. Finalnie w tak przeprowadzonym procesie wykrawania obie płaszczyzny powinny się zetknąć powierzchniami, a nóż o wyprofilowanym ostrzu jest poprowadzony prostopadle do materiału, w którym wycina otwory lub nadaje pożądane kształty zewnętrzne papieru, kartonu lub tektury. W sztancowaniu wykrojniki swoim wyglądem i działaniem przypominają foremki do ciastek – kształt wykrojnika to kształt, który zostanie wycięty w materiale.

Jak wygląda maszyna do sztancowania?

Maszyny do sztancowania wycinają kształty z papieru, kartonu, ale także tkaniny i innych materiałów. Większość ludzi, którzy regularnie sztancują, ma osobiste maszyny do sztancowania, które są wielkości małego tostera. Maszyny tego rodzaju mogą znajdować się na stole rzemieślniczym, ale mogą także być mobilne. Istnieją poza tym kompaktowe wersje składane. Podobnie jak w przypadku każdego innego urządzenia lub narzędzia, istnieje wiele marek maszyn do sztancowania, a każda z nich nieznacznie się od siebie różni.

Ręczne maszyny sztancujące są obsługiwane za pomocą łatwej do obracania korby lub dźwigni i wykorzystują specjalistyczne metalowe wykrojniki do cięcia papieru i innych materiałów. Czasami te maszyny mogą mieć również elementy zasilane energią elektryczną. Gdy materiał i metalowa matryca przechodzą przez rolki takiej maszyny, wywiera ona nacisk, a papier zostaje cięty zgodnie z zaprojektowanymi kształtami. Ręczne sztancowanie to rozwiązanie adekwatne dla mniejszych zakładów introligatorskich.

Nieco inaczej jest w przypadku w pełni zdigitalizowanych maszyn. Cyfrowe maszyny sztancujące są zasilane energią elektryczną i sterowane oprogramowaniem komputerowym lub kartridżami. Cyfrowe przecinarki nie wymagają stalowych matryc, ponieważ posiadają ostrze wewnątrz maszyny. Można tutaj wybrać kształt, który chcemy stworzyć, za pomocą programu na komputerze, a nawet za pomocą specjalnej aplikacji w telefonie lub tablecie. Nie trzeba dodawać, że na taki specjalistyczny sprzęt decydują się właściciele większych zakładów introligatorskich i poligraficznych.

Metody sztancowania

Powszechnie stosuje się kilka podstawowych metod wykrawania papieru. Każda z nich charakteryzuje się swoistym wykorzystaniem wykrojników, które zresztą tez różnią się pod względem zastosowania. Sztancowanie płytkowe jest chyba najbardziej rozpowszechnioną metodą i opiera się na tanich wykrojnikach mostkowych. Jeżeli potrzeba wykonać opakowania lub ulotki reklamowe to zazwyczaj używa się tej techniki. Świetnie sprawdza się w odniesieniu do wycinania kształtów w materiałach papierniczych każdej gramatury.

W przypadku metody rotacyjnej używa się zwyczajowo w zakładach nastawionych na produkcję elementów z tektury falistej. Dlaczego? Przemawia za tym specyfikacja techniczna wykrojników rotacyjnych, które są wykonane z metalu i mocowane w cylindrach wykonanych ze sklejki wielowarstwowej. Często takie rozwiązanie spotyka się na długich liniach produkcyjnych.

Jeszcze rzadziej wykorzystuje się sztancowanie przelotowe (kowalskie). To propozycja dla bardzo dużych zakładów przemysłowych, gdzie nakłady produkcyjne idą w potężne liczby. Używane tutaj wykrojniki są wykonane z wysokiej jakości bloków metalowych. Są wyjątkowo trwałe i nadają się do wielokrotnego ostrzenia, przy tym są także drogie. Tam gdzie potrzeba dużej ilości wykonywanych powieleń (etykiety cenowe, papierowe wafle pod piwo) powinna znaleźć zastosowanie właśnie ta metoda.

Trzeba jeszcze wspomnieć o najnowocześniejszym rozwiązaniu. Wykrawanie laserem, bez użycia formy w postaci wykrojnika, to metoda, która dopiero przeciera szlaki. Już dzisiaj jednak najpotężniejsze zakłady poligraficzne decydują się na użycie jej i przyspieszenie wydajnie produkcji. Oczywiście wiążą się z tym spore nakłady finansowe…

Połączenia sztancowania z innymi technikami

Chociaż tego rodzaju technika wykrawania papieru istnieje jako wydzielony proces, to jednak często towarzyszą jej inne techniki. Przykładem może być tutaj rowkowanie. Polega ono na wygniataniu w danym materiale linii o zaplanowanych kształtach. Dzięki temu uzyskać można nie tylko pożądane kształty, ale także odpowiednia fakturę papieru.

Często spotykamy się z perforowanymi liniami na materiałach papierniczych, dzięki którym można oderwać bez problemu fragment papieru. Również technika perforowania towarzyszy sztancowaniu i można ją zresztą wykonać na maszynie sztancującej. Także i tutaj wykorzystuje się specjalnie wyprofilowane wykrojniki. Do tego zestawu technik dodajmy jeszcze bigowanie, które umożliwia łatwe zaginanie materiału oraz rycowanie, czyli nakrawanie kształtów z papieru samoprzylepnego.

Zastosowanie sztancowania

Najczęściej ze sztancowaniem mamy do czynienia w przypadku wykonywania wysokonakładowych produktów papierniczych. W ten sposób w szybki i oszczędny sposób można wykonać setki, a nawet tysiące etykiet, wizytówek, ulotek czy notesików. Jeżeli widzimy urzędnika niosącego pod pachą papierową teczkę – duża szansa, że powstała ona właśnie w wyniku zastosowania tego procesu. Jeżeli dostajemy kartkę świąteczną o kształcie jajka czy choinki, podobnie.

Taki proces wykrawania znakomicie sprawdza się także przy produkcji bardziej wymyślnych opakowań (na przykład prezentowych), świątecznych kartek w kształcie choinki lub praktycznych notesów z otworami ukazującymi numerację stron, lub poszczególne litery alfabetu. To oczywiście tylko kilka zastosowań, ale za każdym razem mamy do czynienia z szybką operacją, której nie bylibyśmy w stanie przeprowadzić za pomocą prostej gilotyny introligatorskiej.

Podsumowując, w tej technice sztuka introligatorska otrzymała wyśmienitego sprzymierzeńca. Dzisiaj sztancowanie to proces, bez którego po prostu nie moglibyśmy się obejść. Ogólnie rzecz biorąc, utorowało drogę do lepszego rzemiosła, lepszych produktów i ogólnie lepszej jakości artykułów papierniczych.

Nasza drukarnia oferuje usługę sztancowania czyli wykrawaniu z papieru lub kartonu różnych kształtów. Sprawdź naszą ofertę.